Zülfüqar Xeyirxəbər 1905.az-a jurnalistlərin mənzil problemindən danışdı - MÜSAHİBƏ

“Əks-səda” Bynəlxalq Jurnalist Tədqiqatları Mərkəzinin rəhbəri Sevinc xanım Kərimova və Qafqaz Reportyorları Təşkilatının yaradıcısı Zülfüqar Xeyirxəbərlə danışdıq.

Fuad Babayev: Sevinc xanım, Siz  “Əks-səda” Bynəlxalq Jurnalist Tədqiqatları Mərkəzinin rəhbərisiniz.  Zülfüqar müəllim isə qeydiyyatdan keçməmiş Qafqaz Reportyorları Təşkilatına rəhbərlik edir. Bir ara sanki dəb düşmüşdü, hərə bir təşkilat yaradırdı. Bəs sizdə bu jurnalist təşkilatını yaratmaq ideyası hansı zərurətdən yarandı?

Zülfüqar Xeyirxəbər:  Bizim təşkilatın elan edildiyi dövrü Siz də yaxşı xatırlayırsınız. Doğrudan da bu təşkilatın yaradılması zərurətdən irəli gəlmişdi. Jurnalistlərin  çoxsaylı problemləri var idi. Elə indi də mövcuddur. Həmin vaxt müəyyən təşkilatlar demək olar ki, daha çox qrant layihələrə üstünlük verirdilər və hansı layihələr ki, qeydiyyatdan keçirdi, fəaliyyətə başlayırdılar. Amma jurnalistlərin həmin ərəfədə əmək hüquqları kobud şəkildə pozulurdu. Media kapitanları deyilən bir struktur formalaşmışdı. Baş redaktorlar yalnız öz problemlərinin həll edilməsi iiə məşğul idilər.  Sıravi  jurnalistlərin problemləri isə demək olar ki arxa planda qalmışdı. Biz də jurnalistlərin içində olduğumuza görə demək olar ki, öz problemlərimizi gündəmə gətirdik. Tutaq ki, mən öz çəkdiyim əziyyətləri, yaşadığım problemləri bilirəm və əminəm  ki, jurnalistlərin 90 faizi həmin problemlərdən əziyyət çəkirlər, bu məsələləri gündəmə gətiririk.

Fuad Babayev:  O cümlədən mənzil məsələsini də birinci siz qaldırdınız.

Zülfüqar Xeyirxəbər:  Bəli, mənzil məsələsini birinci biz gündəmə gətirdik. 2002-ci ilin noyabr ayında Ulu Öndər Heydər Əliyevə 157 jurnalistin imzası ilə müraciət elədik və çox müsbət də qarşılanmışdı. Həmin ərəfədə mən deyim ki, bununla bağlı bütün mətbuat vasitələrində bizim müsahibələrimizi, təkliflərimizi işıqlandırdılar .

Fuad Babayev: Jurnalistlər üçün inşa edilən birinci binada da 157 mənzil vardı deyəsən.

Zülfüqar Xeyirxəbər:  Bəli, elədir. İndi də müəyyən problemlər var. Lakin sözsüz ki, qeydiyyatsız fəaliyyət göstərmək qeyri-mümkündür.

Fuad Babayev: Nə vaxt qərara gəldiniz ki, daha bu təşkilatı qeydiyyatdan keçirmək alınmır və bu məsələdən əl çəkdiniz?

Zülfüqar Xeyirxəbər:  Qeydiyyatdan keçmək bir az çətin idi. Elə indi də çətindir. İki dəfə müraciət etdik . Bəhanələr gətirildi. Dedilər ki, filan sənədlərdə problemlər var, düzgün deyil, bir də müraciət edin. Sözün açığı, bezdik.

Sevinc Kərimova:  Amma iki dəfə müraciət etmək azdır.

Zülfüqar Xeyirxəbər: Qeydiyyatdan keçməkdən əlimizi üzdük. Amma jurnalistlərin qarşılaşdıqları problemləri gündəmə gətirmək sahəsində fəaliyyətimizi dayandırmadıq. Son dövrlərdə qrant layihələrinin alınması çətinləşdikdən sonra fəaliyyətimizi tamamilə dayandırdıq.  Halbuki qeydiyyatımız olmasa da biz Amerika Dövlət Departamentindən bir qrant almışdıq. Bu qrant hesabına mediada insan alveri problemini işıqlandırdıq. Hətta fəxrlə deyə bilərəm ki, Azərbaycanda insan alveri ilə bağlı milli fəaliyyət planınının qəbul olunmasında həmin layihənin böyük rolu olub.

Fuad Babayev: Hansı ildə həyata keçirildi bu layihə?

Zülfüqar Xeyirxəbər: 2004-cü ildə. Hətta həmin layihəyə qədər dövlət qurumları Azərbaycanda insan alveri probleminin olmasını yaxın qoymurdular.  Deyirdilər ki,  Azərbaycanda insan alveri problemi yoxdur, fahişəlik problemi var.

Fuad Babayev: Zülfüqar müəllim, mənzil problemi ilə bağlı ünvanladığınız məktubu dedinz ki, 157 nəfər imzalamışdı. Onlardan neçəsi ev aldı?

Zülfüqar Xeyirxəbər:  Həmin o jurnalistlərdən demək olar ki, 30-40 nəfəri mənzil alıblar. Amma mən ala bilmədim.

Fuad Babayev: Sevinc xanım, Siz necə oldu ki, təşkilatı qeydiyyatdan keçirə bildiniz? Daha doğrusu, bu təşkilatı necə oldu ki, yaratdınız?

Sevinc Kərimova:  1998-ci ildən jurnalistikadayam. Mən jurnalistikanın problemli dövrünə düşdüm. Tez-tez iş yerimi dəyişəsi olurdum. Amma tək deyildim. İş yerimi tez-tez dəyişməyim nəticəsində komplekslər, psixoloji travmalar yaranırdı. Elə yer axtarırdım ki, orada özümü tam realizə edə bilim. Hətta işə gedəndə yol çantası götürür, idman ayaqqabası geyinirdim ki, birdən məni Çeçenistana, ya başqa bir yerə ezamiyyətə göndərərlər.  Həddindən artıq ambisiyalı idim. Amma gəzişmələrim çoxaldıqca travmalarım da artırdı. Görürdüm ki, mən problemə başqa cür, daha geniş yanaşıram.  İstəyirəm ki, gedim problemin kökünü tapım. Qonorarı düşünüb yaza bilmirdim. Sonradan gördüm ki,  mənim əziyyət çəkib araşdırdığım məsələ xırda bir şeydə redaksiyanın marağı ilə toqquşur. Uzun müddət mən xəbərçi kimi işləməyi sevirdim. Lakin aşkar etdim ki, məni daha çox araşdırma cəlb edir. Araşdırma isə redaksiya çərçivəsində kiçik olur. Gündəmdəki mövzular olurdu, amma içərisindəki detallar redaktorların marağına uyğun gəlməyəndə, mənim yazım itib-batırdı. Səhərə gədər yazdığım, günlərcə üstünə düşdüyüm yazılar.  Mən çox siyasiləşmiş işlərlə məşğul olmurdum. Məni tutaq ki, şəhər mədəniyyəti daha çox maraqlandırırdı. Sanki İçərişəhərin sanitarı idim. Bütün günü oralarda gəzir, sökülən abidələri araşdırırdım. Elə maraqlı şeylər çıxırdı ki, ortaya. Onda mən başa düşdüm ki, mənim istəyimlə fəaliyyət göstərdiyim yer uyğun gəlmir. Mən daha geniş məkan axtarırdım. Ona görə bu təşkilatı yaratmaq qərarına gəldim.

Fuad Babayev: Neçənci ildə yaratdız?

Sevinc Kərimova: 2005-ci ildə qeydiyyatdan keçdik. O vaxta kimi çoxlu qeyri-hökumət təşkilatları yaranmışdı, çoxlu tədbirlər keçirirdilər, formalaşmışdılar, hətta qeyri-hökumət təşkilatları forumu da yaranmışdı.  Mən hətta özüm təşkilat yaradanda elə bilirdim ki, QHT yaratmağa çox gec qalmışam. Düşünürdüm ki, niyə mən ağlıma gələn şeyi bu qədər yubatdım. Sonradan qərar verdim ki, qoy mənim özümün ideyalarımı həyata keçirmək istədiyim bir təşkilat olsun,  hətta adını da geniş qoydum – Beynəlxalq Tədqiqat Mərkəzi. Həmin vaxt qeydiyyat məsələlərində həddindən çox problemlər var idi. Amma mən başqalarının təcrübəsini diqqətlə öyrənirdim. Deyirdilər ki, hansısa sənədləşmə məsələsində çətinlik var. Ona görə çalışırdım ki, sənədlərim qaydasında olsun. Başqa bir sənəd tələb olunurdu, onu da düzəldirdim. Nəhayət, bir müddətdən sonra özləri çağırıb, qeydiyyat sənədini verdilər.

Qarabağ mövzusunun media gündəmində saxlanması üçün nə etmək olar? Ümumiyyətlə  Qarabağ    mövzusunun Azərbaycan mediasında işıqlandırılmasından razısınızmı?

Sevinc Kərimova: Razı deyiləm. Təəssüf ki, bizim mediamız xarici mediadan hələ də fərqlənir. Mən öz qeyri-hökumət təşkilatımı yaradanda fikirləşirdim ki, bu, bizim üçün hələ yeni prosesdir. Özü-özünü dolandıra biləcək media orqanlarımız – televiziya, radio və qəzetlərimiz çox azdır. Çap edirlər, satırlar, onunla da redaksiyasını yaşadırlar. Deməli, bizim medianın ölkəmizin ən böyük problemi olan Qarabağ mövzusunu gündəmdə saxlamaq ən birinci borcudur. Əgər müstəqil biznes qurumları olsaydılar, biz onlardan bunu tələb edə bilməzdik.

Qarabağ mövzusundan yazmaq, danışmaq onların borcudur. Hətta bizneslə məşğul olurlarsa da, bizim dövlətdə məşğul olurlar axı. Onların borcudur ki, dövlətimiz üçün önəmli olan məsələləri gündəmdə saxlasınlar. Amma pis olanı nədir? Bunlar götürüb passiv yazılar yazır, yaxud beynəlxalq təşkilatların təbirlərində hansısa nazirlərin görüşlərindən informasyalar verirlər, bu isə insanları qane etmir. Bizim problemlərimiz get-gedə xatirəyə çevrilir. Biz isə bunu istəmirik, çalışırıq ki, bu problemlər gündəmdə qalsın, hamı onu yaşasın və hiss etsin. Düşünürəm ki, media orqanlarında yüksək ixtisaslı mütəxəssislər olmalıdır ki, onlar baş verənləri analiz edib, insanlara çatdırsınlar.  Prosesləri doğrudan bilsinl’r.    Qarabağ mövzusunu gündəmdə saxlasınlar.

Fuad Babayev: Bəs jurnalistin yaratdığı jurnalist təşkilatı bu işdə hansı formada iştrak edə  bilər?

Sevinc Kərimova: Hiss edirəm ki, artıq yeni dövr başlayıb. Biz Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına  Dövlət Dəstəyi Şurasından maliyyələşirik. Bizim layihəmiz orda olur. Hər dəfə elə layihə seçirəm ki, aktual mövzu olsun. Onlar da illik iclaslarında son vaxtlar deyirlər ki, Qarabağla, bizim xaricdə lobbiçiliyimizlə bağlı tədbirlərə diqqət yetirilsin. Çox az qeyri-hökumət təşkilatları buna fikir verir. Bu məsələyə maraq göstərənlərin resursları isə əksər hallarda  imkan vermir ki, nəsə bir iş görsünlər. Konkret işlər görmək üçün, təzə əlaqələr yoxdur. Məsələn, bir təşkilat çıxar, təzə əlaqələr qurar, həmin əlaqələr də hər biri xırda-xırda nəticələr verər. İndi biz müsəlman ölkələri jurnalistləri ilə əlaqə qurmaq üçün bir koordinator cəlb etmişik. Mən keçən il multikulturalizmlə bağlı regionlarda tədbir keçirirdim. Özümə də qəribə gəlir, insanlarımızın bunu bir daha bilməyə ehtiyacları yoxdur. Əslində bu istiqamətdə görülən işlərin çoxu xaricə hesablanmalı idi.  Əgər bir qeyri-hökumət təşkilatı təklif veribsə, ilk növbədə qeyd etdiyim amil nəzərə alınmalıdır. Görülən işlər xaricdə faydalı olacaqmı?

Fuad Babayev: Zülfüqar müəllim, buyurun Sizi dinləyək, qeyri-hökmət təşkilatı nə edə bilər bu sahədə?

Zülfüqar Xeyirxəbər: Jurnalist təşkilatı əslində mən deyərdim ki, bəlkə də çox şey edə bilər. Amma burda əsas dövlətin öz xətti olmalıdır. Sevinc xanım deyir ki, hər bir jurnalistin borcudur Qarabağ mövzusunu gündəmdə saxlamaq. Peşəkar jurnalistin heç kəsə borcu yoxdur. Heç nəyi gündəmdə saxlamaqla bağlı öhdəliyi yoxdur. Vətəndaş borcu ola bilər, amma mənim jurnalist kimi hansısa məsələni gündəmdə saxlamaq kimi bir borcum yoxdur. Mən o məsələni gündəmdə saxlaya bilərəm ki, bu aktualdır və gündəmdədir. Mənim redaksiyama, qəzetimə, saytıma tutaq ki, dividend, əlavə oxucu gətirəcək. Amma bu gün Qarabağ məsələsi çox təkrar olunanda öz əhəmiyyətini itirir. Qarabağ mövzusunda bu gün yeni bir şey yoxdur. Əgər yeni bir şey olsa,  maraqlı olar və doğrudan da media qurumu, jurnalistlər, redaksiyar da gündəmdə saxlayarlar, amma eyni şeyi nə qədər təkrar etmək olar. Məsələn, siyasi mövzuda, siyasi həll prosesində heç bir şey açıqlanmır, danışıqların detalları açıqlanmır. Amma cəmiyyət bu mövzuya acdır məncə. Qarabağ məsələsinə cəmiyyət doğrudan da acdır. İnsanlarımızın ehtiyacı var, amma informasiya azdır. Ona görə də hər il Şuşanın işğal günü Şuşada nə qədər bina dağıldığından yazırlar.

Sevinc Kərimova:  Eyni şeyləri yazmaq tənbəl jurnalistlərin işidir. Zəng vururlar, bir dənə informasiya götürüb, çap edirlər, hamını bezdirirlər. Amma o qədər maraqlı şeylər var ki.

Fuad Babayev:  Jurnalist təşkilatı axı hadisələrin yaradılmasında da iştrak edə bilər. Jurnalist olmuş hadisəni yazır, çəkir. Amma jurnalist təşkilatı bu hadisəni yarada bilər. Jurnalist   təşkilatlarının belə bir potensialı var?

ZülfüqarXeyirxəbər: Jurnalist təşkilatı o vaxt hadisə yarada bilər ki, icazə verələr tutaq ki,  Dağlıq Qarabağda  müəyyən tədqiqatlar aparmağa.

Fuad Babayev:  Yəni Azərbaycan jurnalist təşkilatı işğal olunmuş əraziyə getsin?

Zülfüqar Xeyirxəbər: Niyə xarici jurnalistlərə icazə verirlər?  Xarici jurnalist gedir, amma Azərbaycan jurnalisti getmir.

Fuad Babayev: Məgər jurnalist təşkilatı bu mövzunu gündəmdə saxlamaq üçün hadisə yaratmaq üçün hökmən fiziki olaraq ora getməlidir? Başqa variantlar yoxdur?

Zülfüqar Xeyirxəbər: Başqa necə etmək olar, əgər informasiya qapalıdırsa, əlavə məlumat  verilmirsə?

Fuad Babayev:  O ərazini tanıyan və yaşayan sağ insanlar var. Elə onlar özləri hadisə yaratmaq işində jurnalist təşkilatları üçün faydalı olmazlarmı?

Zülfüqar Xeyirxəbər:  Bilirsiniz, qapalı mühitdə yeni bir şey yaratmaq mümkün deyil. Gəlin, aprel döyüşlərini xatırlayaq. Nə qədər böyük maraq var idi. Ən xırda bir xəbərin oxunma sayı 10-11 min olurdu. İndinin özündə də Dağlıq Qarabağla bağlı bir xəbər başqa mövzuları kifayət qədər kölgədə qoyur. Amma Dağlıq Qarabağ probleminin siyasi həll prosesi ilə bağlı yazıları 4-5 nəfər oxuyur. Çünki yeni bir şey yoxdur. Yeni bir şey olmalıdır, cəmiyyətin ac olduğu bir şeyi verməlisən ki, onu qəbul etsinlər, oxusunlar. Bu saat Dağlıq Qarabağdan hər hansı reportajla istənilən sayt, istənilən redaksiya digərlərini kölgədə qoya bilər. Əslində dövlət özü də bunda   maraqlı olmalıdır. Əlaqəli bir iş qurulmalıdır.

Gündüz Nəsibov: Siz bunu necə təsəvvür edirsiniz? Dövlət tanımadığı oyuncaq quruma müraciət edir ki, bizim jurnalistimiz gəlsin Dağlıq Qarabağdan yazı yazsın?

Zülfüqar Xeyirxəbər: Biz öz torpağımızdayıq. Dağlıq Qarabağa getdiyimizə görə kim bizi qara siyahıya salacaq? Mən ona görə deyirəm ki, bu dövlətlə əlaqəli şəkildə olmalıdır. Dövlət özü də maraqlı olmalıdır ki, jurnalistlər oraya getsin.

Fuad Babayev:Qarşı tərəf maraqlıdırmı ki, biz Dağlıq Qarabağa gedək?

Zülfüqar Xeyirxəbər: Hər hansı bir beynəlxalq təşkilat təklif etsə necə qarşısını ala bilər?

Sevinc Kərimova:  Əslində yazmağa, pozmağa jurnalist təşkilatının adiyyatı yoxdur. Belə qərara gəlmişəm ki, Qarabağ problemini daha çox ingilisin, fransızın bilməsi lazımdır. Bizim problemi bilənlərin sayı çox olsun.

Fuad Babayev:  Azərbaycan oxucusunun diqqət mərkəzində Qarabağ mövzusunu necə saxlamaq olar, kampaniyaçılıqdan necə qurtarmaq olar? Bəlkə jurnalist təşkilatları moderasiyada iştirak edə bilərlər, onlar nələrisə yarada bilərlər: Axı onların gördüyü işlər kifayət qədərdir.

Sevinc Kərimova:   Hal-hazırda mətbuat elədir ki, ermənilərə təkzib verir.  Deyir bizimdir, o birilər deyir yox bizimdir.

Zülfüqar Xeyirxəbər: Bayaq dediyim kimi cəmiyyətin Qarabağla bağlı mövzulara ehtiyacı var. Amma yeni interpretasiyalarda. Hansısa bir hadisənin iştrakçısı da yeni bir şey deyə bilməyəcək. Cəmiyyət onları bilir artıq. Xocalıda nə baş verib, Şuşada nə baş verib, Laçında nə baş verib bilirlər. Mövcud vəziyyəti işıqlandırmaq lazımdır. Hansı vəziyyətdədi danışıqlar? Bax  bunu işıqlandırmaq lazımdır. Xalqın deyil bu torpaq?! Xalq deyil dövlətin mənbəyi?! Xalq bilməlidir nə baş verdiyini.

Fuad Babayev: Nə gizlədilir ki? Mən bildiyim qədər  heç nə gizlədilmir.

Zülfüqar Xeyirxəbər:  Danışıqlar prosesində detallar açıqlanmalıdır. Hansısa bir xarici ekspert müəyyən xırda bir detalı açıqlayır. Sonra hansısa qurum bunu təkzib edir. Məsələn, müəyyən xəbərlər gedir ki, Laçında məskünlaşma siyasəti aparılr. Erməni ordan çıxıb təksib edir ki, yox heç bir heç bir məskunlaşma siyasəti yoxdur, yerli ermənilərdir, ev tikirlər və s. Amma informasiyalar var ki, İrandan, Suriyadan ermənilər gəlir və orda məskunlaşırlar. Bu mənim torpağımdır. Əgər dövlət mənə şərait yaratsa və  beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələndirsə,  dəstək versə, gedib çox yaxşı materiallar hazırlaya bilərəm. Mən niyə çalışmayım buna? Sizcə bu reytinq gətirməyəcək?

Sevinc Kərimova: Düşünürəm ki, maraqlı təklif olsa dəstək də olar.

Zülfüqar Xeyirxəbər:  Mən sizə bir ideya verim. Beynəlxalq araşdırma təşkilatısını, deyilmi?  Siz bir layıhə hazırlayın. İran jurnalistində problem var getməyə? Yoxdur. Gürcüstan jurnalistində problem var getməyə?  Yoxdur. Türkiyə jurnalistində problem var? Yoxdur. Gedib araşdırsınlar da

Hazırladı: Gündüz Nəsibov, 1905.az