İran prezidenti oyundan kənar vəziyyətdə

“Middle East Eye” Londondan yayımlanır. Son dərəcə məlumatlı rəqəmsal media orqanıdır. Səudiyyə Ərəbistanı bu saytın Qətərə məxsus olduğunu bildirib...

 

Saytda “Iran officials hold secret talks with West without Raisi’s knowledge” (İran rəsmiləri Rəisinin xəbəri olmadan Qərblə gizli danışıqlar aparır) adlı məqalədə deyilir ki, danışıqlara yaxın mənbələr bildirir ki, ayətullah Xamneyinin yaxın çevrəsinin xarici siyasətdə liderlik etmə tendensiyası getdikcə artır. 

 

Danışıqlara yaxın olan İran mənbələrinin bildirdiyinə görə, Ali Rəhbər Əli Xamneyiyə yaxın fiqurların xarici siyasətdə liderliyi ələ alması ilə bağlı artan tendensiyanın bir hissəsi olan dialoq barədə prezident İbrahim Rəisi hökumətinə məlumat verilməyib.

 

Mənbələr əlavə edib ki, Avropada keçirilən danışıqlara Həsən Ruhani dövründə xarici işlər nazirinin keçmiş müavini Abbas Əraqçi rəhbərlik edib.

 

Hazırda Əraqçi İranın Xarici Əlaqələr üzrə Strateji Şurasının, ali rəhbərin məsləhət şurasının katibidir, onun üzvlərini və sədrini təyin edir.

 

Şura 2006-cı ildə yaradılıb və "İslam Respublikasını xarici siyasətdə istədiyi nəticələrə çatdıracaq strategiyalar, siyasətlər və həll yolları hazırlamaq" və "xarici əlaqələr sahəsində bütün fəaliyyətlərdə daha çox koordinasiya yaratmaq" vəzifəsi daşıyır.

 

Mənbələr adıçəkilən sayta bildiriblər ki, danışıqların əsas mövzusu 2015-ci il nüvə sazişinin canlandırılması və Cənubi Koreya da daxil olmaqla bir sıra ölkələrdə İranın aktivlərinin geri qaytarılması müqabilində amerikalı məhbusların azad edilməsinə dair razılaşmanın yekunlaşdırılmasıdır.

 

Mənbələrin bildirdiyinə görə, Ruhani hökuməti dövründə Əraqçinin danışıqlar qrupu məhbusların azad edilməsi ilə bağlı razılığa gələ bilib, ancaq bu razılaşma heç vaxt həyata keçirilməyib. Raisi komandası danışıqları davam etdirdi, aktivlərin köçürülməsi ilə bağlı dəyişikliklər edildi. Danışıqlar ilk növbədə Avropada getməli idi, lakin sonradan danışıqlar Qətərədə keçirildi.

 

Keçmiş xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zəriflə yanaşı, Əraqçi 2015-ci il nüvə sazişinin əldə edilməsində mühüm rol oynadığına görə İranda mühafizəkarlar tərəfindən nifrətlə qarşılanır.

 

Sərt xətt tərəfdarları kimi tanınan mühafizəkarlar Zərif və Əraqçinin heç bir şey müqabilində ölkənin nüvə imkanlarını satdıqlarına inanırlar.

 

Mənbələrdən biri bildirib ki, Əraqçi Avropadakı danışıqların ilk raundunu öz rəhbərləri üçün müsbət adlandırıb və Qərb rəsmilərinin sərt davranmasına baxmayaraq hələ də razılaşmanın mümkün olduğunu bildirib.

 

Tehran keçən il Mahsa Amininin qətli ilə bağlı etirazları yatırmağa başladıqdan sonra Qərb ölkələri İrana qarşı getdikcə daha sərt mövqe nümayiş etdirir.

 

Mənbə əlavə edib ki, danışıqların ikinci raundu planlaşdırılıb və təsdiqlənib, lakin dayandırılıb.

 

İkinci mənbə bildirib ki, hökumət vəziyyətdən xəbərdar olan kimi Əraqçının danışıqlarının gedişini dayandırıb.

 

JCPOA kimi tanınan nüvə sazişinin canlandırılması son bir neçə ildir mübahisəli məsələ olub. 2015-ci il paktı İran və ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Çin, Rusiya və Almaniyadan ibarət 5+1 ölkələri qrupu arasında bağlanıb.

 

Razılaşma İranın nüvə proqramına məhdudiyyətlər müqabilində İrana qarşı bir çox beynəlxalq sanksiyaları ləğv etmişdir.

 

Bununla belə, ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp 2018-ci ildə ABŞ-ı sazişdən çıxarıb və İrana qarşı yenidən iqtisadi sanksiyalar tətbiq edib və bu, Tehranı saziş üzrə öhdəliklərini azaltmağa başlamağa vadar edib.

 

Joe Biden-in Ağ Evdə olması ilə JCPOA-nın canlanmasına ümidlər təzələndi. Bununla belə, hər iki tərəf bir-birinin tələblərindən məyus olduğunu bildirib. Danışıqlar aylardır ki dayandırılıb.

 

Raisi hökumətinin xəbəri olmadan JCPOA-nın dirçəldilməsi üçün İran və Qərb arasında gizli danışıqlar onsuz da mürəkkəb olan danışıqlara yeni ölçü əlavə edir. Natamam danışıqların davam edən danışıqlara və JCPOA-nın gələcəyinə necə təsir edəcəyini indidən söyləmək çətindir.

 

Qeyd edək ki, İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında diplomatik əlaqələrin bərpasına dair son razılaşma da Rəisi hökumətinin müdaxiləsindən asılı olmayaraq Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Əli Şamxani tərəfindən həyata keçirilib.

 

Elbəyi Həsənli